Caretta carettalar may oyida plyajga keladi
Caretta carettalar Turkiyaning janubiy qirg’og’idagi Mug’la, Antaliya, Mersin, Adana va Hatay viloyatlaridagi 22 ta plyajlarda uya quradilar. Ushbu plyajlar orasida Mug’ladagi Dalyan, Ekinjik, Sarigerme va Fethiye; Antaliyada Patara, Demre, Kumluja, Chirali, Tekirova, Belek, Qizilot, Demirtosh va Gazipasha; Mersindagi Anamur, Go‘ksu deltasi, Davultepe, Alata va Qozonli; Adanadagi Akyatan, Sug’ozu va Yumurtalik; va Hataydagi Samandag‘ bor. Biroq, dengiz toshbaqalari asosan Antaliya va Mug’la qirg’oqlari atrofida in quradilar.
Aprel oyining oxirlaridan boshlab caretta carettalar Mug‘laning Ortaja tumanidagi dunyoga mashhur Iztuzu plyaji va Antaliyaning Patara plyaji atrofidagi dengizlardan sohil tomon chiqa boshlaydi. Ikkala plyaj ham may va avgust oylari orasida bu dengiz jonzotlari uchun uy-joylarni ta’minlaydi, ko‘plab tabiat ixlosmandlari dengiz toshbaqalarini kuzatish uchun hududlarga oqib kelishadi. Shuni ta’kidlash kerakki, caretta carettalar himoya ostida bo’lib, tuxum qo’yish mavsumida ko’ngillilar toshbaqa inlarining xavfsizligini ta’minlash uchun tunda plyajlarni qo’riqlaydi.
Xalqaro tabiatni muhofaza qilish ittifoqi (IUCN) tomonidan yoʻqolib ketish xavfi ostidagi toshbaqalar ro‘yxatiga kiritilgan caretta carettaning umri 70 yil yoki undan koʻproq boʻlishi mumkin, voyaga yetgan toshbaqalar odatda 12 yoshdan 30 yoshgacha, qobig’ining uzunligi 90 santimetrdan ortiq bo’lganida jinsiy yetiladilar. Carettalarning O’rta yer dengizi mintaqasida uya qurish mavsumi aprel va may oylarida boshlanadi.
Odatda oy nurida plyajlarga yetib kelgan caretta carettalar teshik qazishadi, teshiklarga tuxum qo’yadi va keyin yana dengiz tomon yo’l oladi. Bir urg’ochi toshbaqa har bir uyaga o’rtacha 100 ta tuxum berishi mumkin bo’lsa-da, odatda bu tuxumlarning atigi 50 foizi tuxumdan chiqadi. Inkubatsiya davrini tugatib tuxumni yorib chiqqan polaponlar O’rta yer dengizining salqin suvlariga yo’l olishlari kerak. Biroq, dengizga yetib kelgan har ming caretta carettadan faqat ikkitasi balog’at yoshiga qadar omon qoladi.
Antaliya, caretta carettalarning ajralmas uyi
Tabiatni muhofaza qilish bosh boshqarmasi (DKMP) ma’lumotlariga ko‘ra, Turkiyaning toshbaqalar uya quradigan 22ta plyajidan to’qqiztasi Antaliya qirg’og’ida ekan. Turkiya va dunyoning eng uzun plyajlaridan biri bo’lgan 18 kilometr uzunlikdagi Patara plyaji caretta carettalar eng ko‘p in quradigan plyajlar orasida. Shu sababli, Atrof-muhit, shaharsozlik va iqlim o’zgarishi vazirligi Patarani maxsus atrof-muhitni muhofaza qilish hududi sifatida belgilagan va plyajda ushbu noyob ekotizimni va dengiz toshbaqalarining yashash joyini himoya qilish uchun soat 20.00 dan 08.00 gacha jamoatchilikka kirish taqiqlangan. Kun davomida uyalar qafas va belgilar bilan ajratiladi. Sayyohlar kunduzi Pataraning uzun qirg’oq chizig’idan bahramand bo’lishlari va kechqurun qirg’oq bo’ylab dengiz toshbaqalarining baliq ovlashini ko’rishlari mumkin. Shuningdek, taqiq vaqtida sohillarda quyosh kreslolari, soyabon va sun’iy chiroqlardan foydalanish, shovqin-suron qilish, chodirlar o‘rnatish, o‘t yoqish, dengizga kirish taqiqlanadi.
Caretta carettaning do’stona Iztuzu plyaji
Mug’laning Cittaslow shahri Ko‘yjeg‘izdagi qumli Iztuzu plyaji dengiz toshbaqalarining uya qurish uchun eng afzal ko‘rgan maskanidir. Dalyan daryosining O’rta yer dengizi bilan uchrashadigan joyida hosil bo’lgan plyaj qarag’ay daraxtlari bilan qoplangan va yon bag’irlari bilan o’ralgan oltin qumi caretta carettalar uchun ekologik xazinadir. Iztuzu plyaji Patara plyaji bilan bir xil himoya darajasiga ega, shuningdek, yaqin atrofdagi Tabiatni muhofaza qilish va reabilitatsiya instituti Turkiyaning boshqa qirg’oq hududlarida yaralangan dengiz toshbaqalariga xizmat ko’rsatadi.
Ko’rmasdan ketmang: Turkiyada madaniy meros ob’ektlari qat’iy himoya bilan himoyalangan va tabiiy hayotning davom etishini ta’minlash uchun ko’plab barqaror loyihalar amalga oshirilmoqda. Antik davr Likiya Ittifoqining poytaxti qadimiy Patara shahri Patara sohilida joylashgan bo’lib, parlament binosi va dunyodagi birinchi demokratik kengash yig’ilgan antik teatr kabi obidalarga mezbonlik qiladi.
Bu yer, shuningdek, ko’pchilikka «Santa Klaus» nomi bilan tanilgan Aziz Nikolayning tug’ilgan joyidir. Mug’la Ko‘yjeğizni ziyorat qilganingizda, Dalyanga tashrif buyurib, ayniqsa miloddan avvalgi 4-asrga oid qoya qabrlari bilan mashhur bo’lgan tarixiy Kaunos shahrini kashf qilishingiz mumkin.
Malohat ARTIKOVA
