Turkiya tomonidan Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) Bosh Assambleyasida barqaror rivojlanish rejasi doirasida ilgari surilgan “Nol chiqindi” rezolyutsiyasining qabul qilinishi xalqaro hamjamiyatning 30-mart Xalqaro chiqindisiz kunni ikkinchi marta nishonlashga olib keldi. Har yili nishonlanadigan Xalqaro chiqindisiz kuni (30-mart) barqaror rivojlanish tamoyillari asosida chiqindilarni boshqarish orqali kelajak avlodlarga toza va yashashga yaroqli sayyora qoldirishga qaratilgan jamoaviy sa’y-harakatlarni ifodalaydi.
Xalqaro miqyosda ogohlikka sabab bo‘gan Turkiya tashabbuslaridan “Nol chiqindi harakati” isrofgarchilikning oldini olish, atrof-muhitga zararli chiqindilar miqdorini kamaytirish, qayta ishlash stavkalarini oshirish, iqtisodiy tejash, tabiiy resurslardan samarali foydalanish va barqaror rivojlanishni qo’llab-quvvatlashni taklif qilmoqda.
Chiqindisiz va kam isrofli turk oshxonasi
Chiqindisiz oshxona – chiqindisiz turmush tarzining muhim tarkibiy qismidir. Oshxonada har kuni kamroq chiqindi ishlab chiqarilsa, chiqindisiz jamiyat va buning natijasida yanada yaxshi dunyo yaratish imkoni bo’ladi. Barqaror oziq-ovqat va chiqindisiz restoranlarni kelajak uchun asos sifatida tushunish, ham ekologik, ham madaniy darajada barqaror gastronomiya bo’lgan turk oshxonasida muhim element hisoblanadi.
Turkiyaning unumdor geografiyasi va Anadoluning boy madaniy merosidan oziqlangan qadimiy turk oshpazlik an’analari hamma narsadan foydalanadi va hech qanday isrofgarchilikka yo‘l qo‘ymaydi. Ko’p asrlik jarayonlarni mahalliy ingredientlar va asl retseptlar bilan uyg’unlashtirgan turk oshxonasi azaldan o’z-o’zidan va tabiiy chiqindilarni kamaytirishi bilan ajralib turadi. Turk oshxonasida qolgan ingredientlar yangi taomlarga aylanadi. Misol uchun, sabzavot po’stlog’i salatlarda yoki mustaqil ravishda ishlatilishi mumkin bo’lsa, meva po’stlog’i ham murabboga aylantirilishi mumkin. Xuddi shunday, eskirgan non turli xil taomlar va shirinliklarda, qolgan guruch esa sho’rva yoki guruchli shirinliklarda iste’mol qilinadi. Shunday qilib, turk oshxonasi chiqindisiz oshxona tajribasini taqdim etadi. Bu ekologik va ijtimoiy mas’uliyatni hisobga oladigan va oziq-ovqat resurslaridan yaxshiroq foydalanadigan turmush tarzini rag’batlantirish orqali yanada barqaror kelajakka hissa qo’shadi.
Turkiya Barqaror Turizm Dasturi va Turizmda Barqaror Transformatsiya
Turkiya 30-mart Xalqaro chiqindisiz kuni bilan global xabardorlikni oshirishga yordam berdi va so’nggi yillarda turizm sohasida ham keng qamrovli barqaror o’zgarishlarni boshlab berdi. Turkiya barqaror sayohat va turizm uchun global standartlarni belgilovchi va boshqaradigan hamda Barqaror turizm dasturiga rioya qilishni osonlashtiradigan namunali yoʻl xaritasiga ega boʻlgan Global Barqaror Turizm Kengashi (GSTC) bilan 2022-yilda hukumat shartnomasini imzolagan dunyodagi birinchi davlat boʻldi. Dastur turizm ekotizimiga barqarorlik tamoyillarini kiritish uchun turar joydan boshlab, turoperatorlar va destinatsiyalarni qamrab oladi. 2024-yil 25-mart holatiga koʻra Turkiyada sertifikatlangan turar joy obʼyektlari soni 17393 taga yetdi, shundan 871 tasi sertifikatlangan va Turkiyadagi barcha obʼyektlarning 2030-yilgacha Barqaror Turizm Sertifikatini olishi maqsad qilingan. Turkiya Barqaror turizm dasturining talabi bo’lgan chiqindilarni boshqarish (kamaytirish, ajratish, qayta ishlatish), shuningdek, atrof-muhitni muhofaza qilishga qaratilgan Nol chiqindi harakatining ham asosiy shartidir. Natijada, huquqiy tartibga solish bilan amalga oshirilgan Barqaror Turizm dasturi Turkiyaning Nol chiqindi harakatlarini kuchaytiradi va barqaror shaharlar va turizm uchun ajralmas namuna bo’lib xizmat qiladi.
Yashil ekotizim bilan tabiiy mo’jiza bo’lgan Turkiya uzoq vaqtdan beri moviy suvlarini hujjatlashtirish uchun atrof-muhit belgilaridan foydalanmoqda. 551 ta Moviy bayroqli plyajlari bilan Turkiya dunyodagi eng muhim ekologik belgilardan biri bo’lgan Moviy bayroq dasturi doirasida dunyodagi eng ko’p Moviy bayroqli plyajlarga ega uchinchi davlatdir. Qolaversa, Turkiya so’nggi yillarda madaniy barqarorlik sohasida muhim qadamlar qo’yib, 21 ta YuNESKO Jahon merosi ob’ekti va 30 ta UNESCO nomoddiy madaniy meros elementi bilan dunyoda ikkinchi o’rindagi davlatga aylandi. Arxeologik tadqiqotlar tufayli tarixiy o’zgarishlarni boshdan kechirayotgan Turkiya, 2023-yilda rejalashtirilgan 720 ta qazish ishlari bilan bu raqamni 2024-yilda 750 taga, 2026-yilda esa 800 ga yetkazishni maqsad qilmoqda.
Malohat Artiqova
