Turkiyaning barhayot madaniy xazinalari
Turkiyaning ko’plab diqqatga sazovor muzeylari nuqtai nazaridan Istanbulning o‘rni beqiyosdir. Turli sohalardagi muzeylarga boy mamlakatning madaniy poytaxti bo’lgan Istanbulda deyarli barcha sohalar uchun muzey mavjud. Masalan, Istanbul arxeologiya muzeylari ko‘rishga arzigulik joy. Ushbu ulkan majmua bebaho xazinalar to’plamiga ega, ulardan biri binoning o’zi bo’lib, unda ko’plab ilklar mavjud — dunyodagi eng qadimgi sevgi she’ri, tarixdagi eng qadimgi yozma tinchlik shartnomasi va eng qadimgi qonunlar to’plami, shuningdek, antik davr haykallari va Sidon sarkofagi, noyob san’at asarlari ham o‘rin olgan. Istanbuldagi muzey ekskursiyalarini o’z ichiga olgan san’at sayohati uchun Istanbul Modern, Istanbul rasm va haykaltaroshlik muzeyi, Pera muzeyi va Sakıp Sabanji muzeyi va boshqalarni ziyorat qilishingiz mumkin.
Onado‘lida mintaqaning madaniy rivojiga oydinlik kiritib, unchalik mashhur bo‘lmasa-da ba’zan ijtimoiy loyihalarga aylanib ketadigan muhim muzeylar mavjud. Hatto ba’zi kichik qishloqlarda ham Yevropa Kengashining muzey mukofoti bilan taqdirlangan muzeylar bor. Turkiyaning yirik shaharlarida antik davrning qudratli shohlari, qadimiy sivilizatsiyalar va ertaklarning yodgorliklari saqlanadigan muassasalar joylashgan bo‘lib, ularning afsonalari bugungi kun hikoyalarini shakllantiradi. Misol uchun, Turkiyaning shimoli-g’arbiy qismida Chanoqqal’adagi Troya muzeyi afsonaviy Troya urushi haqidagi hikoyani va chuqur ildiz otgan insoniy merosni — Gomerning «Iliadasi» orqali bizga yetib kelgan hikoyani taqdim etadi. 2020-yil Yevropaning eng yaxshi muzeyi va 2020/2021-yilgi Yevropa muzeylar akademiyasi maxsus mukofoti sovrindori boʻlgan ushbu tarixiy muzey Troyaning hayoti va arxeologik tarixi hamda Troas mintaqasida qazishmalardan topilgan artefaktlar orqali oʻz iz qoldirgan madaniyatlarni aks ettiradi.
Turkiya: Dunyodagi eng katta ochiq osmon ostidagi muzey
Qadimiy shaharlar va muzeylarga boy bo’lgan Turkiyaning Egey mintaqasi bo’ylab sayohat tsivilizatsiya tarixi bo’ylab sayohatdir. Izmir arxeologiya muzeyidan Bergama muzeyi va Afrodisias muzeyidan Bodrum qal’asidagi Bodrum suv osti arxeologiya muzeyigacha bo’lgan bu yerlarda har qadamda qadimiy tsivilizatsiyalar izlari, boylik bor. Turk Rivierasining yuragi bo’lgan Antaliyada keng ochiq osmon ostidagi muzey va Antaliya arxeologiya muzeyiga o’xshash shaharni, Antaliya viloyati chegaralarida joylashgan Likiya, Pamfiliya va Pisidiyaning uchta qadimiy madaniy mintaqalariga bag’ishlangan san’at ibodatxonasini topasiz. Antaliya arxeologiya muzeyi kollektsiyasidagi eksponatlarning aksariyati mintaqadagi qazishmalardan olingan va ayniqsa Pergeda topilgan Rim davri haykallari va muzeyning qutqaruv qazishmalaridan topilgan noyob topilmalar bilan dunyoning eng muhim muzeylaridan biri hisoblanadi. Antaliya arxeologiya muzeyi 1988-yil Yevropa Kengashining Yil muzeyi unvonini oldi.
Turkiya poytaxti va mamlakatning yuragi bo’lgan Anqarada siz g’ayrioddiy kolleksiyani o’z ichiga olgan va 1997-yilda Yevropada Yil muzeyi nomini olgan Onado‘li tsivilizatsiyalari muzeyini topasiz. Paleolit davri, Kalkolit davri, Erta Bronza davri, Ossuriya savdo koloniyalari davri, Erta Xet va Xet imperiyasi davri, Frigiya podsholigi, Oxirgi Xet qirolligi va Urartular qirolligi, Anqara qirolligi kabi bo’limlari bilan qadimgi Onado’li sivilizatsiyalariga oydinlik kiritadigan dunyoning taniqli muzeylari bor. Xettlardan Frigiyaliklarga qadar chuqur ildiz otgan qadimiy tsivilizatsiyalar oʻrnashgan Turkiyaning Oʻrta Onado‘li mintaqasida Eskishehir, Konya, Kapadokiya, Nevshehir, Chorum kabi shaharlarda oʻnlab muzeylar tashkil etilgan.
Mamlakatning janubi-sharqida dunyodagi eng katta mozaika muzeylaridan biri bo’lgan Gaziantepdagi mashhur Zeugma mozaika muzeyi va dunyodagi eng keng neolit kolleksiyasi va Göbeklitepening nusxasi joylashgan Shanliurfadagi Arxeologiya muzeyi joylashgan.
Turk arxeologiyasining oltin davri
Onado‘li muzeylar va qadimiy shaharlar xazinasi boʻlib, mamlakatning 21 ta madaniy merosi YuNESKOning Jahon merosi roʻyxatiga kiritilgan. Adiyamandagi Nemrut tog’i, Anqaradagi Gordion qadimiy shahri, Kapadokiya-Nevshehirdagi Go’reme milliy bog’i va Chorumdagi Hattusha kabi ko’plab meros ob’ektlarini mamlakat bo’ylab ko’rish mumkin. Shivadagi Divriği Ulug‘ masjidi va Darushshifo, Edirnedagi Selimiye ijtimoiy majmuasidan Diyarbakir qal’asi va Hevsel bog’lari madaniy landshaftigacha ko’plab inshoot va manzillar ehtiyotkorlik bilan saqlanib kelinmoqda, Onado‘li tuproqlari ostida saqlanib qolgan artefaktlar intensiv arxeologik tadqiqotlar natijasida topilmoqda.
Madaniy merosning barqarorligini ta’minlash uchun tarixiy joylarda olib borilgan arxeologik qazishmalar va restavratsiya loyihalari bilan e’tiborni tortgan Turkiya, 2024-yilni Arxeologiyaning Oltin Asri deb e’lon qildi. Turkiyadagi arxeologik qazishma va tadqiqotlar sonining joriy yil oxirigacha 750 taga, 2026-yilgacha esa 800 taga yetishi kutilmoqda. Bundan tashqari, Tungi muzey loyihasi doirasida Egey va O’rta yer dengizi sohillaridagi Troya, Efes, Olympos, Phaselis, Syedre, Perge va Aspendos kabi muhim qadimiy shaharlar bu yoz mavsumidan boshlab quyosh botganidan keyin ziyorat qilinishi mumkin.
Malohat ARTIKOVA
