Plastmassa ifloslanishiga qarshi kurash bo’yicha yaxshi yangilik. Germaniya olimlari plastikni iste’mol qila oladigan zambrug’larni aniqladilar . Berlindagi Leybnist chuchuk suv ekologiyasi va ichki baliqchilik inistituti tadqiqotchilari sintetik plastmassalarni parchalashga qodir mikrozamburug’larni topdilar, bu bizga har yili okeanlar va poligonlarga tushadigan katta miqdordagi chiqindilar bilan kurashish uchun yangi vosita beradi. Tadqiqot Germaniya shimoli-sharqidagi chuchuk suvli Stexlin ko’lida bo’lib o’tdi. Olimlar zamburug’larning ayrim turlarining yagona oziq-ovqat manbai bo’lgan plastmassada omon qolishi mumkinligini ko’rib hayron bo’lishdi. Bosh tadqiqotchi Hans-Piter Grossart shunday deb tushuntirdi: «Bizning ishimizning eng hayratlanarli topilmasi shundaki, bizning qo’ziqorinlarimiz faqat ba’zi sintetik polimerlarda o’sishi va hatto biomassa hosil qilishi mumkin».
Ushbu zamburug’lar o’zlarinig ifloslashgan muhitiga moslashgan , poliuretan kabi sintetik materiallardan, odatda qurilish ko’pikida ishlatiladigan plastmassadan foydalanishni o’rgangan. Plastmassani parchalash uchun qo’shimcha oziq moddalarga muhtoj bo’lgan boshqa organizmlardan farqli o’laroq, bu qo’ziqorinlar qo’shimcha yordamisiz vazifani bajara oladi, bu ularni ayniqsa samarali qiladi. O’rganilgan 18 shtammdan to’rttasi plastik, poliuretan bilan oziqlanadigan zamburug’lar sifatida ajralib turardi. Biroq, ular polietilen (plastik qoplarda ishlatiladi) va shinalar eskirgan mikroplastmassalar kabi boshqa plastmassa turlari bilan kurashdilar, ular ko’pincha parchalanishni sekinlashtiradigan og’ir metallarni o’z ichiga oladi. Plastmassa bilan oziqlanadigan qo’ziqorinlar g’oyasi hayajonli bo’lsa-da, ularning samaradorligi ko’p jihatdan atrof-muhitga bog’liq. Harorat va mavjud oziq moddalar kabi omillar katta rol o’ynaydi. Hozircha ular okeanlar yoki o’rmonlar kabi tabiiy muhitlarga emas, balki chiqindilarni qayta ishlash inshoatlari kabi boshqariladigan sharoitlarga ko’proq mos keladi.
Nima uchun bu muhim? Plastik chiqindilar tobora kuchayib borayotgan inqirozdir. 1950 yildan beri plastmassa ishlab chiqarish 1,7 million tonnadan 2022-yilda 400 million tonnagacha o’sdi. Qayta ishlashga qaramay, Birlashgan Millatlar Tashkiloti ma’lumotlariga ko’ra, plastik chiqindilarning atigi to’qqiz foizi qayta ishlanadi. Qolganlari yerni, suvni va hatto oziq-ovqat zahiralarini ifloslantiradi. Plastmassa bilan oziqlanadigan zamburug’lar kabi biologik yechimlar ekspertlar ular sehrli tuzatish emasligini bilishadi. Qo’ziqorinlar sekin ishlaydi va ularning ta’siri muayyan sharoitlarda cheklangan. Shunga qaramay, ular chiqindilarni boshqarishda muhim rol o’ynashi mumkin, ayniqsa an’anaviy usullar yordamida qayta ishlash qiyin bo’lgan materiallar uchun.
Plastmassa bilan oziqlanadigan qo’ziqorinlarning kashfiyoti jumboqning faqat bir qismidir. Yillar davomida olimlar 2016-yilda Yaponiyada topilgan Ideonella sakaiensis kabi bakteriyalarni o‘z ichiga olgan plastmassalarni parchalashga qodir yuzlab organizmlarni aniqlashdi. Bundan tashqari, ishlab chiqarish jarayonida to’g’ridan-to’g’ri materialga plastmassa bilan oziqlanadigan zamburug’lar yoki bakteriyalar sporalarini kiritish orqali «o’z-o’zidan hazm bo’ladigan plastmassa» yaratish bo’yicha tadqiqotlar olib borilmoqda. Ushbu innovatsiyalar istiqbolli, ammo ular plastmassadan umumiy foydalanishni qisqartirish o’rnini bosa olmaydi.
Hozirda jahon yetakchilari plastiklar bo‘yicha birinchi global shartnoma bo‘yicha muzokaralar olib bormoqdalar, muzokaralarning yakuniy bosqichi shu yil oxirida Janubiy Koreyada bo‘lib o‘tadi. Shartnoma plastik chiqindilarni kesish, muammoni hal qilish va u erda mavjud bo’lgan ifloslanish bilan kurashish uchun aniq rejani ishlab chiqishga qaratilgan. Ayni paytda, plastmassani iste’mol qiluvchi zamburug’lar bo’yicha tadqiqotlar davom etmoqda va bu sayyoradagi eng o’jar ifloslantiruvchi moddalardan biriga qarshi kurashish uchun umid uyg’otadi. Ushbu qo’ziqorinlar mustaqil yechim bo’lmasa-da, ular plastik chiqindilarni boshqarish va kamaytirish bo’yicha kengroq say-harakatlarda qimmatli vositaga aylanishi mumkin. Global siyosatlar, innovatsiyalar va individual harakatlar bilan birgalikda ular bizga plastik ifloslanishni to’xtatishga yordam beradi
